1) VATANDAŞIN MALİ EMNİYET MÜLAHAZASI MÜTALAA NEDİR?
1951 tarih ve 5815 sayılı Kanun[1] gerekçesinde, “Hileli vergi suçları kamu davasına tahrik salahiyeti vatandaşın mali emniyet mülahazası ile bazı kayıtlara bağlanmıştır. Maliye Müfettişleri, Hesap Uzmanları ve muavinleri ile Defterdarlar haricinde kalan inceleme yetkisine haiz memurların tetkik neticelerine bağlı bulundukları Defterdarın mütalaası ile birlikte savcılığa bildirmeleri ve savcının muttali olacağı belli hileli vergi suçları için, alakalı Defterdarlıktan inceleme istemesi bu sebep ve mülahaza ile yerinde görülmüştür. Diğer taraftan adalet cihazının tetkikine ve yetkisine tevdi olunan hileli vergi suçları için mali cezaların tatbiki gerekli olduğu da bir fıkra halinde belirtilmiştir.”
Vergi kaçakçılığı suçlarında söz konusu olan mütalaa şartı, 213 sayılı Kanunun 367’nci maddesinde yeniden düzenlenmiştir. Buna göre,
“Kanununun 367’nci maddesine göre, yaptıkları inceleme sırasında 359’uncu maddede yazılı suçların işlendiğini tespit eden vergi müfettişleri ve vergi müfettiş yardımcıları tarafından ilgili rapor değerlendirme komisyonunun (RDK) mütalaasıyla doğrudan doğruya ve vergi incelemesine yetkili olan diğer memurlar tarafından ilgili rapor değerlendirme komisyonunun mütalaasıyla Vergi Dairesi Başkanlığı veya Defterdarlık tarafından keyfiyetin Cumhuriyet başsavcılığına bildirilmesi mecburidir” denilmektedir.
Kanun gerekçesinden de anlaşılacağı üzere, vergi kaçakçılığı suçlarında yargılama şartı olarak düzenlenen ‘mütalaa’ kavramına vergi suçu gibi ayrı uzmanlık bilgisi gerektiren bir konuda işin uzmanlarından soruşturma makamına yardımcı olması amacının haricinde görev yüklenmiş olmaktadır.[2]
Vergi kaçakçılığı suçu gibi ayrı uzmanlık bilgisi gerektiren bir konuda uzman ve yetkili olan kişilerin mütalaa vermesi bu konuda yeterince uzmanlığı bulunmayan soruşturma makamlarının kanuna ve hukuka uygun olarak karar vermelerine yardımcı olacak bir müessesedir. Vergi kaçakçılığı suçu kapsamına giren fiillerin bulunup bulunmadığına ilişkin özel ve teknik bilginin yer aldığı bu mütalaalar, kovuşturma aşamasında değerlendirilecek takdiri delil niteliğinde olduğundan hâkimlere emir ve talimat verme, telkin ve tavsiyede bulunma olarak değerlendirilemeyecektir. [Anayasa Mahkemesinin 10.02.2011 gün ve 136-181 sayılı kararı]
Vergi suçların soruşturması Cumhuriyet Savcılığınca, kovuşturması Ceza Mahkemesince yürütülmektedir. Kanun’un 367 nci maddesine göre soruşturma, vergi incelemesi sonrasında oluşturulan vergi inceleme raporuna dayalı vergi suçu raporu ve idarenin mütalaasının Cumhuriyet başsavcılığına iletilmesi ile başlamaktadır. Ancak suçun işlendiğinin diğer yollarla öğrenilmesi durumunda idareden inceleme istenmektedir. İdarenin mütalaası dava şartı olduğundan her iki hâlde de mütalaa alınması gerekmekte, mütalaa alınmaksızın kovuşturma aşamasına geçilememektedir. [Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı: 2019/4, Karar Sayısı: 2021/78, Karar Tarihi: 4/11/2021]
Cumhuriyet Başsavcılığının, vergi kaçakçılığı suçunun işlendiğini başka bir yoldan öğrenmesi de imkân dâhilindedir. Bu durumda Cumhuriyet Savcısı, bir an önce ilgili vergi dairesine durumu bildirerek inceleme yapılmasını talep edecek, böylece kamu davasının açılması için bu inceleme sonucunun Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilmesi beklenecektir. [Yargıtay Ceza Genel Kurulunun Esas No: 2012/11-1512, Karar No: 2014/366]
Ceza hukukunda “mütalaa” kimi suçlardan dolayı kovuşturma yapılabilmesi için o suçtan dolayı hak ve menfaatleri ihlal edilen kurumun suç hakkında verdiği yazılı görüştür. Bu anlamda vergi ceza hukukunda vergi idaresinin mütalaası, Yargıtay’ın da kararlarında istikrarlı bir biçimde benimsediği üzere, “kovuşturma/yargılama şartı” olarak kabul edilmektedir.
Görüleceği üzere, hem kanun gerekçesinde hem de Anayasa ve Yargıtay kararlarında vergi kaçakçılığı suçlarında mütalaa müessesesinin önemine vurgu yapılmış ve en önemlisi konuyu mali emniyet mülahazası olarak gördüğünden soruşturma makamı Cumhuriyet Savcılarının dahi tek başına karar vermelerine izin vermemiştir.
2) 7394 SAYILI KANUNLA MÜTALAA ŞARTI GEVŞETİLMİŞTİR
7394 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 15.04.2022 tarih ve 31810 Sayılı RG yayımlanmıştır.
İlgili Kanunun 5 inci maddesi ile 213 sayılı Kanunun 367 nci maddesine dördüncü fıkrasından sonra gelmek üzere yeni bir fıkra eklenmiştir. Buna göre, “359 uncu maddede yazılı suçlara ilişkin yürütülmekte olan soruşturma veya kovuşturmalarda mütalaaya konu fiilin, başka bir kişi tarafından veya başka bir kişiyle birlikte gerçekleştirildiğinin ortaya çıkması durumunda, bu kişi bakımından kamu davası açılması için rapor düzenlenmesi ve mütalaa verilmesi şartı aranmaz.”
7394 sayılı Kanun 5 inci maddesinin gerekçesinde, 213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yazılı kaçakçılık suçlarına ilişkin yürütülmekte olan soruşturma veya kovuşturmalarda mütalaaya konu fiilin, hakkında soruşturma veya kovuşturma yürütülen kişinin dışında başka bir kişi tarafından işlendiğinin veya başka bir kişiyle birlikte gerçekleştirildiğinin ortaya çıkması durumunda, bu kişi bakımından kamu davası açılması için rapor düzenlenmesi ve mütalaa verilmesi şartının aranmaması şartının aranmaması temin edilmektedir” denilmiştir.
Buna göre, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun[3] 2 inci maddesine göre SORUŞTURMA, Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar, KOVUŞTURMA ise, iddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi ifade eder.
Filhakika, soruşturma ve kovuşturma evresinde yürütülmekte olan adli yargılama aşamasında vergi kaçakçılığı suçunun ilgili kişi veya kişiler dışında başkaca birileri tarafından işlendiğinin veya gerçekleştirildiğinin ortaya çıkması halinde gecikmeye mahal bırakmamak için vergi inceleme raporu ve mütalaa verilmesi şartına gerek görülmemiştir.
Örnek: Mükellef (A) hakkında Vergi Müfettişi tarafından 2017 yılına ilişkin sahte belge düzenleme nedeniyle 2020 yılında vergi inceleme raporu ve vergi suçu raporu düzenlenmiş olup kanuni temsilcileri Ahmet YILMAZ ve Mehmet YILMAZ fail olarak yer almıştır. Rapor Değerlendirme komisyonunun (RDK) mütalaasıyla ilgililer doğrudan doğruya Cumhuriyet başsavcılığına bildirilmiş ve kamu davasının açılması sağlanmıştır.
2022 yılında devam eden soruşturma veya kovuşturmalarda tanık ifadeleri ile savunmada ikrar edilen hususlarda birlikte değerlendirildiğinde Ali SEVİMLİ’nin vergi kaçakçılığı suçunda fail Ahmet YILMAZ ve Mehmet YILMAZ ile birlikte hareket ettiği anlaşılmıştır.
Bu durumda, fail Ali SEVİMLİ hakkında kamu davası açılması için rapor düzenlenmesi ve mütalaa verilmesi şartı aranılmayacaktır.
Örnek: Mükellef (B) hakkında, 4458 sayılı Gümrük Kanununa muhalefet nedeniyle hakkında kamu davası açılmıştır. Yürütülmekte olan soruşturma aşamasında fiilin aynı zamanda Vergi Usul Kanununa muhalefet kapsamında olduğundan bahisle kamu davası genişletebilir mi?
Yürütülmekte olan soruşturma veya kovuşturmalarda evvelce mütalaaya konu bir işlem olmadığı için bu kişi bakımından kamu davası açılması için rapor ve mütalaa olmaksızın Vergi Usul Kanununa muhalefet nedeniyle dava açılamaz ve var olan dava genişletilemez.
| YASAL DAYANAK | BAZI KAÇAKÇILIK SUÇLARININ CEZALANDIRILMASINDA USUL | VERGİ İNCELEME RAPORU | MÜTALAA |
| VUK 367 maddesinin (4) numaralı bendi | 359 uncu maddenin (ç) fıkrasında yazılı suçların işlendiğinin inceleme sırasında tespiti halinde incelemenin tamamlanması beklenmeksizin, sair suretlerle öğrenilmesi halinde ise incelemeye başlanmaksızın Vergi Müfettişleri ve Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafından bu tespitlere ilişkin rapor düzenlenir ve rapor değerlendirme komisyonunun mütalaasıyla birlikte keyfiyet Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir. Kamu davasının açılması için incelemenin tamamlanması şartı aranmaz. | HAYIR | EVET |
| VUK 367 maddesinin (5) numaralı bendi | 359 uncu maddede yazılı suçlara ilişkin yürütülmekte olan soruşturma veya kovuşturmalarda mütalaaya konu fiilin, başka bir kişi tarafından veya başka bir kişiyle birlikte gerçekleştirildiğinin ortaya çıkması durumunda, bu kişi bakımından kamu davası açılması için rapor düzenlenmesi ve mütalaa verilmesi şartı aranmaz. | HAYIR | HAYIR |
3) EL-HAK
Vergi kaçakçılığı suçu gibi ayrı uzmanlık bilgisi gerektiren bir konuda uzman ve yetkili olan kişilerin mütalaa vermesi, bu konuda uzmanlığı bulunmayan soruşturma makamlarının kanuna ve hukuka uygun olarak karar vermelerine yardımcı olacak bir müessesedir.
Vergi kaçakçılığı suçu kapsamına giren eylemlerin bulunup bulunmadığına ilişkin özel ve teknik bilginin yer aldığı bu mütalaalara gerek duyulmaksızın kamu davası açılması hak ihlallerine kapı aralayacaktır.
El- Hak bilinmelidir ki, ne şekilde tespit edildiği veya hangi aşamada öğrenildiği önem taşımaksızın vatandaşın mali emniyet mülahazasını teminen kaçakçılık suçunun takibatı için vergi incelemesinin yapılması ve mütalaaya bağlı kılınması sağlanmalıdır.
Muharrem ÖZDEMİR
Manisa (E) Defterdarı
Vergi (E) Müfettişi
Yeminli Mali Müşavir
[1] Vergi Usul Kanununun bazı maddeleri ile kanuna bağlı cetvelde değişiklik yapılmasına ve bu kanuna bazı maddeler ve fıkralar eklenmesine dair Kanun 24.07.1951 tarihli RG yayımlanmıştır.
[2] Vergi Kaçakçılığı Suçlarında Mütalaa – Muharrem ÖZDEMİR, YMM – Alomaliye.com
[3] Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarih: 17/12/2004 Sayı: 25673
